I. KIẾN THỨC CƠ BẢN

1. Văn bản và mục đích giao tiếp:

- Con người sống trong xã hội khi có một tư tưởng, tình cảm, nguyện vọng mà cần biểu đạt cho người khác với những mục đích nhất định thì phải giao tiếp với nhau, bằng những văn bản nói hay văn bản viết.

- Giao tiếp là hoạt động truyền đạt, tiếp nhận tư tưởng, tình cảm bằng phương tiện ngôn từ.

- Văn bản là chuỗi lời nói miệng hay bài viết có chủ đề thống nhất, có liên kết, mạch lạc, vận dụng phương thức biểu đạt phù hợp để thực hiện mục đích giao tiếp một cách đầy đủ, trọn vẹn.

2. Văn bản được sử dụng phù hợp với mục đích giao tiếp.

Có sáu kiểu văn bản thường gặp với các phương thức biểu đạt tương ứng. Mỗi kiểu văn bản có mục đích giao tiếp riêng:

- Hành chính - công vụ: Trình bày ý muốn, quyết định, thể hiện quyền hạn, trách nhiệm giữa người và người

- Tự sự: Trình bày diễn biến sự việc

- Miêu tả: Tái hiện trạng thái sự vật, con người

- Thuyết minh: Giới thiệu đặc điểm, tính chất, phương pháp

- Biểu cảm: Bày tỏ tình cảm, cảm xúc

- Nghị luận: Nêu ý kiến đánh giá, bàn luận

Bài tập: Cho các tình huống giao tiếp sau, hãy lựa chọn các kiểu văn bản và phương thức biểu đạt phù hợp:

a. Kiểu văn bản và phương thức biểu đạt: Hành chính - công vụ

(Đơn xin được sử dụng sân vận động)

b. Kiểu văn bản và phương thức biểu đạt: Tường thuật (tự sự)

c. Kiểu văn bản và phương thức biểu đạt: Miêu tả

d. Kiểu văn bản và phương thức biểu đạt: Thuyết minh

đ. Kiểu văn bản và phương thức biểu đạt: Biểu cảm

e. Kiểu văn bản và phương thức biểu đạt: Nghị luận

II. LUYỆN TẬP

1. Các đoạn thơ, văn dưới đây thuộc phương thức biểu đạt nào?

a. "Một hôm, mẹ Cám đưa cho Tấm và Cám mỗi đứa một cái giỏ, sai đi xúc tép, đứa nào xúc được nhiều sẽ thưởng cho yếm đỏ. Tấm vốn chăm chỉ, lại sợ dì mắng nên mải miết suốt buổi xúc đầy một giỏ cả tôm lẫn tép. Còn Cám được nuông chiều, chỉ ham chơi, nên chẳng xúc được gì, Cám bảo chị:

Chị Tấm ơi, chị Tấm

Đầu chị lấm

Chị hụp cho sâu

Kẻo về mẹ mắng

Tấm nghe lời em, hụp xuống thì Cám trút hết tôm tép của Tấm vào giỏ mình rồi chạy về nhà trước".

Đoạn văn trên đây thuộc phương thức biểu đạt Tự sự.

b. "Trăng đang lên. Mặt sông lấp loáng ánh vàng. Núi Trùm Cát đứng sừng sững bên bờ sông thành một khối tím thẫm, uy nghi, trầm mặc. Dưới ánh trăng, dòng sông sáng rực lên, những con sóng nhỏ lăn tăn gợn đều mơn man vỗ nhẹ vào hai bên bờ cát."

Đoạn văn trên thuộc phương thức biểu đạt Miêu tả.

c. Muốn xây dựng một đất nước giàu mạnh thì phải có nhiều người tài giỏi. Muốn có nhiều người tài giỏi thì học sinh phải ra sức học tập văn hóa và rèn luyện thân thể, bởi vì chỉ có học tập và rèn luyện thì các em mới có thể trở thành những người tài giỏi trong tương lai.

Đoạn văn trên thuộc phương thức biểu đạt Nghị luận.

d. Trúc xinh trúc mọc đầu đình

Em xinh em đứng một mình cũng xinh

Văn bản trên thuộc phương thức biểu đạt Biểu cảm.

e. Nếu ta đẩy quả địa cầu quay quanh trục theo hướng từ tay trái sang tay phải mà chúng ta gọi là hướng từ Tây sang Đông thì hầu hết các điểm trên bề mặt quả địa cầu chuyển động, đều thay đổi vị trí và vẽ thành những đường tròn.

Văn bản trên thuộc phương thức biểu đạt Thuyết minh.

2. Truyền thuyết Con Rồng, cháu Tiên thuộc kiểu văn bản tự sự.

Ta biết điều đó vì truyện nhằm kể về nguồn gốc tổ tiên, kể về các nhân vật và sự kiện có liên quan đến lịch sử thời quá khứ, có nhiều yếu tố tưởng tượng, kì ảo.