I. KIẾN THỨC CƠ BẢN
A. Công dụng:
1. Đặt các dấu chấm (.) dấu chấm hỏi (?) dấu chấm than (!) vào chỗ thích hợp có dấu ngoặc đơn. Giải thích vì sao em lại đặt dấu câu như vậy.
a. "Ôi thôi chú mày ơi (!) Chú mày có lớn mà chẳng có khôn". Dấu chấm than dùng đặt cuối câu cảm thán.
b. "Con có nhận ra con không (?)"
Câu c: là câu cảm thán. "Cá ơi giúp tôi với!"
Câu d: là câu trần thuật. "Giời chớm hè. Cây cối um tùm. Cả làng thơm."
2. Cách dùng các dấu chấm, dấu chấm hỏi và dấu chấm than trong những câu sau có gì đặc biệt?
a. Tôi phải bảo:
- Được, chú mình cứ nói thẳng thừng ra nào.
(...) Rồi, với điệu bộ khinh khỉnh, tôi mắng:
- (...) Thôi, im cái điệu mưa dầm sùi sụt ấy đi.
Các câu 1 và 3 là câu cầu khiến, cuối câu ấy tác giả dùng dấu chấm, thể hiện sự dứt khoát và thái độ kẻ cả.
b. AFP đưa tin theo cách ỡm ờ: "Họ có 81 người sức lực khá tốt nhưng hơi gầy (!?)".
- Dấu ? và ! đặt trong ngoặc đơn để thể hiện khái quát độ nghi ngờ, châm biếm đối với nội dung câu nói.
B. Chữa một số lỗi thường gặp
1. So sánh cách dùng dấu câu trong từng cặp câu dưới đây:
a. Câu 2: Dùng dấu chấm ở đây để tách thành hai câu là đúng. (..tây Quảng Bình. Có thể...)
"Đẹp nhất kì quan Phong Nha" nằm trong một quần thể hang động thuộc khối núi đá vôi Kẻ Bàng ở miền tây Quảng Bình (,) có thể tới Phong Nha rất dễ dàng bằng hai con đường.
- Việc dùng dấu phẩy làm cho câu này thành một câu ghép ở hai vế, nhưng hai vế câu không liên quan chặt chẽ với nhau.
b. Câu 1: Dùng dấu chấm phẩy ở đây là hợp lí.
"Nơi đây vừa có nét hoang sơ, bí hiểm (.) Lại vừa rất thanh thoát và giàu chất thơ".
Việc dùng dấu chấm để tách thành hai câu là không hợp lí, làm cho phần vị ngữ thứ hai bị tách khỏi chủ ngữ, nhất là khi hai vị ngữ được nối với nhau bằng cặp quan hệ từ vừa... vừa... "Nơi đây vừa có nét hoang sơ, bí hiểm (;) lại vừa rất thanh thoát và giàu chất thơ".
2. Dấu chấm hỏi ở cuối câu 1 và câu 2 sai vì đây không phải là các câu hỏi.
a. Câu thứ 1 và câu thứ 2 là câu cảm thán nên đặt dấu chấm hỏi cuối này là không đúng.
b. "Chỉ cần một lỗi nhỏ là tôi gắt um lên" là câu trần thuật. Đặt dấu chấm than là sai.
II. LUYỆN TẬP
1. Đặt dấu chấm vào những chỗ thích hợp trong đoạn văn sau đây: (Bài văn theo SGK)
- Dấu chấm đặt sau các từ ngữ dưới đây trong đoạn văn trích của Nguyễn Đình Thi.
+ sông Lương (.)
+ đen xám (.)
+ đã đến (.)
+ toả khói (.)
+ trắng xoá (.)
2. Đoạn đối thoại dưới đây có dấu chấm hỏi nào dùng chưa đúng không? Vì sao?
- Bạn đã đến động Phong Nha chưa? (đúng)
- Chưa? (sai) phải thay bằng dấu chấm (.) vì đây là câu trần thuật rút gọn.
- Thế còn bạn đã đến chưa? (đúng)
- Mình đến rồi. Nếu tới đó bạn mới hiểu vì sao mọi người lại thích đến thăm động như vậy? (sai, thay bằng dấu chấm, đây là câu trần thuật).
3. Hãy đặt dấu chấm than vào cuối câu thích hợp (theo SGK)
Câu a) dấu chấm than
Câu b) và c) dấu chấm
4. Đặt dấu chấm câu thích hợp vào chỗ ngoặc đơn dưới đây:
- Mày nói gì?
- Lạy chị em có nói gì đâu (!)
- Rồi Dế Choắt lủi vào (.)...