I. Nhận xét:
1. Tìm câu hỏi trong khổ thơ dưới đây. Những từ ngữ nào trong câu hỏi thể hiện thái độ lễ phép của người con?
- Mẹ ơi, con tuổi gì?
- Tuổi con là tuổi Ngựa
Ngựa không yên một chỗ
Tuổi con là tuổi đi.
- Câu hỏi: Mẹ ơi, con tuổi gì?
- Từ ngữ thể hiện thái độ lễ phép. Lời gọi: Mẹ ơi.
2. Em muốn biết sở thích của mọi người trong ăn mặc, vui chơi, giải trí. Hãy đặt câu hỏi thích hợp:
a) Với cô giáo hoặc thầy giáo em:
- Thưa cô, cô có thích mặc áo dài không ạ?
- Thưa cô, cô thích mặc áo màu gì nhất ạ?
- Thưa cô, cô có thích ca sĩ Mỹ Linh không ạ?
- Thưa thầy, những lúc nhàn rỗi, thầy thích xem phim, đọc báo hay nghe nhạc ạ?...
b) Với bạn em:
- Bạn có thích mặc đồng phục không?
- Bạn có thích trò chơi điện tử không?
- Bạn có thích thả diều không?
- Bạn thích xem phim hơn hay nghe ca nhạc hơn?...
3. Theo em, để giữ lịch sự, cần tránh hỏi những câu hỏi có nội dung như thế nào?
Để giữ lịch sự, cần tránh những câu hỏi tò mò hoặc làm phiền lòng, phật ý người khác. Ví dụ:
- Lan à, chiếc áo bạn mặc hôm nay mượn của ai thế?
- Thưa cô, sao hôm nào cô cũng mặc chiếc áo xanh này ạ?
- Sao bạn cứ đeo mãi chiếc cặp cũ thế này?
- Bạn không có tiền mua truyện tranh à mà phải đi mượn?
- Nhà bạn không có tivi à?
4. Khi hỏi chuyện người khác, cần phải giữ phép lịch sự như thế nào?
Khi hỏi chuyện người khác, cần thưa gửi, xưng hô cho phù hợp với quan hệ giữa mình và người được hỏi. Tránh những câu hỏi thiếu tế nhị làm phiền lòng người khác.
II. Luyện tập:
Câu 1. Cách hỏi và đáp trong mỗi đoạn đối thoại dưới đây thể hiện quan hệ giữa các nhân vật và tính cách của mỗi nhân vật như thế nào?
a) Ông bố dắt con đến gặp thầy giáo để xin học. Thầy Rơ-nê đã già, mái tóc ngả màu xám, da nhăn nheo, nhưng đi lại vẫn nhanh nhẹn... Thầy hỏi:
- Con tên là gì?
Ông Giô-dép liếc mắt nhìn Lu-i, có ý bảo con trả lời.
- Thưa thầy, con là Lu-i Pa-xtơ ạ.
- Con đã muốn đi học chưa hay còn thích chơi?
- Thưa thầy, con muốn đi học ạ.
- Quan hệ giữa hai nhân vật là quan hệ thầy - trò.
- Thầy Rơ-nê hỏi Lu-i rất ân cần, trìu mến, chứng tỏ thầy rất yêu học trò.
- Lu-i Pa-xtơ trả lời thầy rất lễ phép. Điều đó cho thấy cậu là một đứa trẻ ngoan, biết kính trọng thầy giáo.
b) Một lần, I-u-ra chạm trán tên sĩ quan phát xít. Tên sĩ quan hỏi:
- Thằng nhóc tên gì?
- I-u-ra.
- Mày là đội viên hả?
- Phải.
- Sao mày không đeo khăn quàng?
- Vì không thể quàng khăn trước mặt bọn phát xít.
- Quan hệ giữa hai nhân vật là quan hệ thù địch: tên sĩ quan phát xít cướp nước và cậu bé yêu nước bị giặc bắt.
- Tên sĩ quan phát xít hỏi bằng giọng điệu hách dịch, xấc xược, gọi cậu bé là thằng nhóc, mày.
- Cậu bé trả lời trống không vì cậu căm ghét, khinh bỉ tên xâm lược.
Câu 2. So sánh các câu hỏi trong đoạn văn sau. Em thấy câu các bạn nhỏ hỏi cụ già có thích hợp hơn những câu hỏi khác không? Vì sao?
Sau một cuộc dạo chơi, đám trẻ ra về. Tiếng nói cười ríu rít. Bỗng các em dừng lại khi thấy một cụ già đang ngồi ở vệ cỏ ven đường. Trông cụ thật mệt mỏi, cặp mắt lộ rõ vẻ u sầu.
- Chuyện gì đã xảy ra với ông cụ thế nhỉ? - Một em trai hỏi.
Đám trẻ tiếp lời, bàn tán sôi nổi:
- Chắc là cụ bị ốm?
- Hay cụ đánh mất cái gì?
- Chúng mình thử hỏi xem đi!
Các em tới chỗ ông cụ, lễ phép hỏi:
- Thưa cụ, chúng cháu có thể giúp gì cụ không ạ?
- Câu các bạn hỏi cụ già: - Thưa cụ, chúng cháu có thể giúp gì cụ không ạ? là câu hỏi thích hợp thể hiện thái độ tế nhị, thông cảm, sẵn lòng giúp đỡ cụ già của các bạn.
- Nếu hỏi cụ già bằng một trong ba câu hỏi các bạn tự hỏi nhau:
- Thưa cụ, chuyện gì xảy ra với cụ thế ạ?
- Thưa cụ, chắc là cụ bị ốm ạ?
- Thưa cụ, có phải cụ đánh mất cái gì không ạ?
thì những câu hỏi ấy hoặc là tò mò, hoặc là chưa tế nhị.